Jakiś czas temu zostałem poproszony o poradę dotyczącą możliwości wypowiedzenia umowy o świadczenie usług reklamowych. Umowa ta została zawarta na czas oznaczony, a nie było w niej wskazane, jaki jest termin wypowiedzenia, ani też w jakich przypadkach wypowiedzenie jest dopuszczalne. Kwestia wypowiedzenia w/w umowy została w niej zupełnie pominięta. W związku z tym, Klient obawiał się, że będzie musiał korzystać z usług aż do czasu upływu okresu, na jaki umowa została zawarta, chociaż nie chciał kontynuować dalej tej współpracy.
Okazuje się jednak, że brak wskazania w umowie o świadczenie usług terminu jej wypowiedzenia nie pozbawia stron możliwości jej wypowiedzenia w każdym czasie, nawet jeśli umowa została zawarta na czas oznaczony. W takim przypadku należy bowiem odwołać się do przepisów Kodeksu cywilnego (dalej KC). Art. 746 KC stanowi, iż dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, a w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. Przyjmujący zlecenie również może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże, gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę. Ponadto, przepis powyższy stanowi, że nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. Natomiast zgodnie z art. 750 KC, do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.
Jak wynika z powyższego umowa o świadczenie usług, w której nie wskazano terminu wypowiedzenia, może być wypowiedziana przez obie strony, co do zasady, w każdym czasie. Strony powinny jednak liczyć się z ewentualnymi konsekwencjami takiego wypowiedzenia. Klient mógł zatem wypowiedzieć umowę, jednak winien był uiścić kontrahentowi wynagrodzenie za dotychczas wykonane usługi reklamowe oraz zwrócić poniesione na ten cel wydatki. Problem ewentualnego odszkodowania, na szczęście, nie wystąpił w tej sprawie.
Gdyby jednak w umowie zastrzeżono termin wypowiedzenia, postanowienie to byłoby ważne i należałoby uznać, że umowa wygaśnie dopiero z upływem terminu wypowiedzenia. Przy czym, co istotne, orzecznictwo dopuszcza zastrzeżenie terminu wypowiedzenia także w przypadku wypowiedzenia umowy z ważnych powodów.
Na marginesie można jeszcze zauważyć, że możliwe jest również zrzeczenie się prawa do wypowiedzenia umowy z przyczyn innych niż ważne. Ważne powody to termin niedookreślony. Są nimi na przykład klęska żywiołowa, czy też istotna zmiana sytuacji finansowej lub życiowej jednej ze stron umowy.
Z orzecznictwa:
W wyroku z dnia 20 kwietnia 2004 r., sygn. akt V CK 433/03, Sąd Najwyższy stwierdził m.in., że:
w umowie o świadczenie usług, do której mają zastosowanie przepisy o wypowiedzeniu zlecenia, dopuszczalne jest określenie przez strony terminu jej wypowiedzenia także z ważnych powodów;
w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 września 2002 r., V CKN 1152/00, (Sąd Najwyższy) stwierdził, iż strony umowy zlecenia mogą określić w umowie terminy i sposoby wypowiedzenia i przez to zrzec się możności wypowiedzenia zlecenia „w każdym czasie”; nie mogą tylko z góry zrzec się uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów, ponieważ stoi temu na przeszkodzie obowiązujące postanowienie art. 746 § 3 k.c.;
zgodnie z regułą wyrażoną w art. 61 k.c., oświadczenie woli o wypowiedzeniu jest złożone z chwilą, gdy doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Od tej chwili wywołuje ono skutki prawne, czyli prowadzi do wygaśnięcia zlecenia;
wypowiedzenie nie zwalnia dającego zlecenie od obowiązków, które powstają z chwilą przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy, toteż powinien on zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, a w razie odpłatnego zlecenia – uiścić część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom. Jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę (art. 746 § 1 zdanie drugie k.c.);
w orzecznictwie podkreślono, że wynikająca z przytoczonych unormowań możność bezwarunkowego wypowiedzenia zlecenia dotyczy tylko umów zawartych pod tytułem darmym. W sytuacji, w której przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać czynność za wynagrodzeniem, dający zlecenie może je wypowiedzieć tylko z ważnych powodów. Jeżeli uczyni to bez ważnego powodu, wypowiedzenie jest wprawdzie skuteczne i prowadzi do wygaśnięcia stosunku prawnego, ale dający zlecenie jest zobowiązany dać przyjmującemu zlecenie odszkodowanie za straty, wynikłe z rozwiązania umowy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2002 r., V CKN 1152/00, nie publ.).
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2004 r., sygn. akt IV CK 640/03, wskazano m.in., że:
umowa zlecenia zawarta na czas oznaczony może być wypowiedziana przez każdą ze stron w każdym czasie (art. 746 k.c.);
jakkolwiek zakres umów objętych hipotezą art. 750 k.c. jest sporny, nie powinno budzić wątpliwości, że mieszczą się w nim umowy o świadczenie usług reklamowych, także zawarte w ramach tzw. sponsoringu;
uwzględniając, że zlecenie opiera się na wzajemnym zaufaniu stron, art. 746 k.c. pozwala, podobnie jak jego poprzednik art. 512 k.z. i przepisy innych ustawodawstw o zleceniu, wypowiedzieć umowę zlecenia każdej ze stron w każdym czasie, nawet bez ważnych powodów. Uregulowanie to dotyczy także umów zlecenia zawartych na czas oznaczony. Jego ratio, tj. ochrona wzajemnego zaufania stron umowy zlecenia, jest w pełni aktualna także w odniesieniu do umów zlecenia zawartych na czas oznaczony. Omawiane uprawnienie do wypowiedzenia zlecenia ma charakter uprawnienia prawokształtującego, a złożone w jego wykonaniu oświadczenie o wypowiedzeniu wywiera skutek ex nunc, tj. od chwili złożenia (art. 61 § 1 k.c.);
wynikająca z art. 746 k.c. norma pozwalająca wypowiedzieć zlecenie każdej ze stron w każdym czasie, nawet bez ważnych powodów, ma charakter względnie obowiązujący. W umowie zlecenia można więc wyłączyć tę możliwość w odniesieniu do jednej lub obu stron. Wobec brzmienia art. 746 § 3 k.c., zgodnie z którym nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów, nieważna byłaby (art. 58 § 1 w związku z art. 746 § 3 k.c.) tylko klauzula wyłączająca w odniesieniu do którejkolwiek ze stron możliwość wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2001 r., III CKN 304/00, nie publ.);
fakt zawarcia spornej umowy na czas oznaczony nie mógł zatem uzasadniać odmówienia pozwanemu jako zlecającemu usługi reklamowe uprawnienia do wypowiedzenia tej umowy w każdym czasie z jakichkolwiek powodów, a więc także takich, które nie mogą być uznane za ważne. Jak wyżej wyjaśniono, przyczyny przyznania dającemu zlecenie przewidzianego w art. 746 § 1 k.c. uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia są aktualne również w przypadku umowy zlecenia zawartej na czas oznaczony;
formuła „odpowiedniego stosowania”, przyjęta w art. 750 k.c., nie daje więc podstaw do modyfikacji art. 746 § 1 k.c. przy jego stosowaniu do umów o świadczenie usług reklamowych przez nieobjęcie jego zasięgiem umów o świadczenie usług reklamowych zawartych na czas oznaczony;
zawarcie spornej umowy na czas oznaczony mogłoby uzasadniać odmówienie pozwanemu jako zlecającemu usługi reklamowe wynikającego z art. 746 § 1 w związku z art. 750 k.c. uprawnienia do wypowiedzenia tylko wtedy, gdyby ze względu na okoliczności zawarcia tej umowy można było w oznaczeniu czasu jej wiązania dostrzegać także wolę stron wyłączenia uprawnienia do wypowiedzenia.
r. pr. Dawid Skrzypczyk